Lenfödem, hastanın fonksiyonel durumunu ve yaşam kalitesini etkileyen önemli sorunlardan biridir. Lenfödem, vücudun bir bölümünde sıklıkla da kol veya bacakta lenf sıvısının aşırı birikimine bağlı olarak ortaya çıkan şişliktir.

Lenf dolaşımı insan vücudunda bulunan 2. bir dolaşım sistemidir. Lenfin görevi; fazla sıvının, proteinlerin, bakterilerin ve virüslerin vücut hücreleri ile dokular arası boşluklarda oluşan işe yaramayan maddelerin vücuttan atılmasıdır.

Lenfödem, lenf sıvısının anormal şekilde toplanması ile bir vücut parçasının çoğu zaman ekstremitelerin -kol, bacak- şişmesidir. Yüzde, boyunda, karında ve akciğerlerde de rastlanabilir. Kronik ve ilerleyen bir durum olmasına rağmen, iyi bakım ve bazı temel kurallara dikkat edilerek kontrol altına alınabilmektedir.

 

Bu durum büyük çoğunlukla şişen bölgede ağırlık ve rahatsızlık hissine, kozmetik deformasyona, tekrarlayan enfeksiyöz durumlara – selülit, lenfanjit gibi-, ve seyrek olarak da kötü huylu dejenerasyonlara neden olabilmektedir.

 

Primer lenfödem: Hastalığın nedeni lenf damar sisteminin kendisinden kaynaklanıyorsa bu duruma primer lenfödem denir. Lenf sistmemi genetik olarak zayıf olan kişilerde lenf damar sisteminin lenf yükününü kaldıramamasından ötürü yaşam içerisinde herhangi bir zamanda er ya da geç lenfödem oluşmasıdır. Doğuştan lenfödem görülmesine konjenital lenfödem denir.

 

 

Sekonder lenfödem: Lenf damar sisteminin bir dış sebebe bağlı olarak bozulması, lenf damarlarının dejenere olması, cerrahi olarak lenf nodüllerinin çıkarıldığı durumlar, sinek ısırıkları, mantarlar mikroplar virüsler ve çeşitli parazitlerin yol açtığı enfeksiyonlar nedeniyle oluşan lenf ödemdir.

Lenfödem en sık meme kanseri nedeniyle yapılan lenfektomi – lenf nodüllerinin çıkarılması- sonucu kolda; bacakta görülen cilt kanseri nedeniyle veya rahim kanseri nedeniyle yapılan lenfektomi sonucu bacakta gelişir. Yüz, boyun, karın, genital organlar ve akciğerlerde de lenfödem gelişebilir.

Hareketsizlik, travma ve enfeksiyonlar sonucu lenfödem gelişebilir fakat en sıklıkla kanser nedeniyle lenf düğmelerinin alınması ve/veya radyoterapi sonrası oluşur.

 

Meme kanseri nedeniyle lenfektomi uygulanan kadınları %15-20 ‘ sinde kolda lenfödem gelişmekte keza genital kanserler ve bacaklardaki malign melanoma bağlı olarak da %60 ‘ a yakın oranda bacakta lenfödem ortaya çıkmaktadır. Lenfödem bazen hemen cerrahi sonrası, bazen ise yıllar sonra gelişir.

 

 

Lenfödem genellikle kadınların sağlık sorunudur. Lenfödem hastanın fonksiyonel durumunu ve yaşam kalitesini etkileyen önemli sorunlardan biridir ve sanıldığının aksine oldukça sık gelişen bir problemdir.

 

Lenfödemin evreleri:

 

Evre I =>  Geri dönüşlü Reversible Lenfödem; proteinden zengin sıvı birikimi

Evre II =>  Geri dönüşümsüz İrreversible Lenfödem; proteinden zengin lenfödem sıvısı, fibröz bağ dokusu oluşumu

Evre III =>   Lenfostatik Elephantiasis; aşırı şişme ve ciltten lenf sızıntıları, proteinden zengin lenfödem, fibröz bağ dokusu, cilt dokusunun sertleşmesi, ciltte nasır ve siğil (papilloma) ile karakterizedir.

 

• Kol ve bacaklarda veya vücudun bir bölgesinde şişme

• Zamanla kötüleşen genel durum

• Hareketlerde ağırlık ve kısıtlanma

• Tekrarlayan enfeksiyonlar lenfanjit, erisipel – tutulan bölgede ateş yangı kızarıklık ve enfeksiyonla karakterizedir.

• Cildin kalınlaşarak fibröz doku oluşması, lenf sıvısının ciltten disarı sızması - lenf fistülleri

• Kozmetik problemler, ektremiteye uygun giysi ayakkabı bulunamaması 

• Tedavi edilmeyen lenfödem Elephantiasis= Fil hastalığına ilerleyebilir, ve/ veya kötü huylu oluşumlar gelişmesine sebebiyet verebilir.

 

Lenfödemin tanısı inspeksiyon ve palpasyon ile yetkin bir doktor tarafından konulabilmektedir. Şişliğin şekli, ödemin durumu ve lokalizasyonu, geçirilen hastalıklar, ameliyatlar ve hastanın geçmişi teşhisin konulması için ipuçları içerir. Ödem doku yüzeyinden parmakla bastırıldığında içeri göçerek hafif veya derin gode bırakan şekilde olmaktadır. Daha sonra ilerlerse fibröz doku oluşur ve oldukça sert ve kalın bir ödem tabakası oluşur.

 

Kesin tanı için gerekli olan lenf sintigrafisi ise; lenf damarlarına enjekte edilen boyar maddenin lenf yükünü arttırması ve lenfödemi ilerletmesi açısından kesinlikle kaçınılması gereken bir tanı yöntemidir. Lenf sintigrafisi olmadan da teşhis rahatlıkla konulabilmektedir.

 

 

Erken dönemde etkili tedavi yöntemleri ile başarılı sonuçlar alınır. Lenödem asla kendi akışına bırakılmamalı mutlaka kontrol altına alınmalıdır.

Tedavisinde komplet boşaltıcı yöntemle etkili sonuç alınabilmektedir.

 

Komplet Boşaltıcı Tedavi :

 

Lenfödemde etkinliği ispatlanmış tedavi yöntemidir.

Lenfödemin ilk belirtisi kol veya bacakta gerginlik, ağırlık hissi, uyuşukluk ve şişlik başlamasıdır. Başlangıçta hafif ve dinlenmeyle geçen şişlik zamanla artar ve kalıcıdır.

Klasik masaj uygulamaları ve mekanik basınç pompaları lenfödemde başarılı değildir. Lenfödemin kabul gören ve etkinliği kanıtlanmış tedavisi bir fizyoterapi yöntemi olan Komplet Boşaltıcı Tedavidir. Bu tedavi konusunda uzman fizyoterapist tarafından haftada 5 gün en az 4 hafta süreyle uygulanmaktadır. İleri lenfödem probleminde tedavi daha uzun sürmektedir. 

 

Komplet Boşaltıcı Tedavide dört yöntem bir arada uygulanır:

 

1.Manuel lenf drenajı: Zayıf çalışan alandaki lenf sıvısının en yakın sağlıklı alana doğru akışını uyaran özel bir masaj tekniğidir.

 

2.Kompresyon bandajı ve bası giysisi: Şiş kol ve bacağa manuel lenf drenajı sonrasında uygulanan bandaj ve özel desteklerle şişliği engellemek, dıştan basınç desteği sağlamak ve lenfin pompalanması için kasların aktivitesini desteklemek için her tedavi seansında bandajlama yapılmalıdır. Bunun için özel pamuklar ve kısa çekim bandajlar kullanılır.

Manuel lenf drenajı ve kompresyon bandajı mutlaka uygun materyal ve eğitim almış fizyoterapistlerce uygulanmalıdır. Tedavi sonunda kol ve bacak normal veya normale yakın bir hale geldiğinde hastaya kompresyon çorabı = bası giyisisi verilir. Zayıflamış veya zarar görmüş lenf sistemini günlük yaşamda desteklemek için bası giysisi kullanımı elzemdir, aksi takdirde ekstremite tekrar şişecektir. Bası giysisi gece uyurken çıkarılır ve sabah tekrar giyilmelidir.

 

3.Egzersiz ve yükseltme: Kas aktivitesi ile lenf sistemini uyarmak için şiş olan kol ve bacak ile ilişkili her kas grubunu aktivite etmek ve lenf damarlarında gelişecek genişlemeyle akımı rahatlatmak için yapılan hareketlerdir. Özellikle ekstremiteler bandajla sarılı iken yapılması gereken egzersizler fizyoterapist tarafından tarif edilmelidir. Egzersizler kalp seviyesinden yukarı yönde ve dirençsiz egzersizlerdir. Bunun yanı sıra istirahattede kol ve bacak yüksekte tutulmalıdır.

 

4.Deri bakımı: Deriyi temiz, bakımlı ve doğru bir şekilde nemlendirilmiş tutmak ve tırnak bakımı deriyi mantar, bakteri gibi enfeksiyonlardan korur. Bu amaçla düşük pH’lı ve lanolinli cilt losyonları kullanılabilir.

 

Tedavinin başarısı için tedavi bitiminde günlük yaşamda da elastik çoraplar, eldivenler kullanarak kompresyon devam ettirilmelidir.

 

Lenfödem tedavisi bitiminde hem kol hem bacak için lenfödem çorabı kullanımı, uygulanan tedavinin başarısını korumak için önemlidir. Çorapların basınç seviyesi fizyoterapist tarafından hastaya uygun olacak şekilde belirlenmelidir. En ideali, çorabın hastaya özel ölçü alınarak yapılmasıdır. Meme kanseri tedavisi sonrası lenfödem oluşmamış olsa bile, uçak yolculuklarında veya çeşitli zorlayıcı aktiviteler sırasında lenfödem çorabı giyilmesi ödem oluşması riskine karşı iyi bir önlemdir. Meme kanseri sonrası zayıflaması muhtemel lenf dolaşımı için kullanılabilecek gece istirahat bandajları da mevcuttur.

 

Lenfödem riski olan ve lenfödemli hasta aşağıdaki kurallara dikkat etmelidir.

 

1. Cilt temizliğine önem verilmeli, temiz ve kuru tutulmalıdır. Cilt bakımı ve esnekliği için yağsız, gerekirse antibiotikli, ph’ ı düşük losyonlar kullanılmalı, mantar oluşumunu engellemek için antifungal pudralar kullanılmalıdır.

2. Etkilenmiş bölge kesici aletlere, kedi köpek tırmalamasına maruz kalmamalı, manikür pedikür kesme yöntemiyle uygulanmamalıdır. Aksi takdirde enfeksiyon oluşacak ve artan lenf yükü nedeniyle bölge şişecektir. Etkilenmiş bölgeden enjeksiyon ve o bölgeye akupunktur yapılmamalıdır. Nasırları kesmemeli krem ve ayak bakımı ile tedavi edilmelidir. Tırnakları keserken deriyi yaralamamaya dikkat edilmelidir. Mutfakta ve bahçede eldiven kullanılmalıdır.

3. Etkilenmiş bölgede sıkan, sıkıştıran, ciltte kızarık kat oluşturan ve lenf dolaşımını engelleyen her türlü kıyafet giysi takı vs kullanılmamalı, o bölgeden tansiyon bakılmamalıdır. Sütyen ve iç çamaşırı sıkı lastikli ince askılı olmamalıdır.

4. Sıcak su, kaplıca, güneşlenmeden uzak durulmalı, eğer kol ise o kol ile ütü yapılmamalıdır. Kompresyon çorapları çoğu zaman güneşten korumamakta aksine derinin yanmasına sebep olamaktadır. Yüksek koruma faktörleri kullanarak bölge direk güneşe maruz bırakılmamalıdır.

5. Tekrarlayıcı ve zorlayıcı her türlü aktiviteden uzak durulmalıdır.

6. Aşırı kilo ve dengesiz beslenme lenf ödemi tetikler ve arttırır. Alkol sigara tüketilmemeli, tuz tüketimi minimuma indirilmelidir. Mutlaka uygun egzersiz programı uygulanmalıdır. Yüzme lenf ödemi engellemek ve tedavisi için oldukça etkili bir egzersiz türüdür. Tenis ve golf gibi sporlar önerilmemektedir.

7. Kompresyon çorabı kullanımı özellikle uçak yolculuklarında önemlidir. 

8. Gece uyurken etkilenmiş bölgenin üzerine yatmamaya özen göstermek gerekebilir.